دنیای مالیات همیشه پر از پیچ‌وخم‌های قانونی است، اما برخی مواد قانونی حکم یک میدان مین را دارند که یک قدم اشتباه می‌تواند خسارت‌های سنگینی به کسب‌وکار شما وارد کند. بند «ب» ماده ۳۶ قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده دقیقاً یکی از همین موارد است. شاید در نگاه اول، این بند صرفاً مجموعه‌ای از جرائم خشک و قانونی به نظر برسد، اما در واقع، قلب تپنده شفافیت مالیاتی و خط قرمز سازمان امور مالیاتی در برابر فرار مالیاتی است.
تا به حال از خودتان پرسیده‌اید که چرا سازمان امور مالیاتی اینقدر روی مواردی مثل «کتمان معامله» یا «بیش‌اظهاری خرید» حساس است؟ پاسخ ساده است: این‌ها شایع‌ترین راه‌هایی هستند که برخی مؤدیان برای پرداخت مالیات کمتر یا دریافت استرداد غیرقانونی انتخاب می‌کنند. اما غافل از اینکه قانون‌گذار با وضع جریمه‌های سنگین در بند «ب» ماده ۳۶، راه را بر این تخلفات بسته است.
بند «ب» ماده ۳۶ قانون مالیات بر ارزش افزوده دقیقاً چه می‌گوید
قبل از هر تحلیلی، بیایید نگاهی به متن خود قانون بیندازیم. این بند به صراحت بیان می‌کند که ارتکاب تخلفات زیر، جریمه‌های مشخصی را در پی خواهد داشت:
متن بند «ب» ماده ۳۶:
کتمان معامله، بیش‌اظهاری مالیات و عوارض خرید یا کم‌اظهاری مالیات و عوارض فروش، ثبت معامله خود به نام غیر یا معامله غیر به نام خود، استناد به اسناد صوری و هر عمل دیگری که به کم‌اظهاری مالیات یا استرداد غیرواقعی منجر شود.
کالبدشکافی تخلفات: مصادیق کلیدی بند «ب» ماده ۳۶
هر یک از تخلفات ذکر شده در این بند، دنیایی از جزئیات را در خود پنهان کرده است. درک درست این مصادیق، اولین قدم برای جلوگیری از وقوع آن‌هاست.
۱. کتمان معامله
ساده‌ترین و در عین حال پرریسک‌ترین تخلف! یعنی شما یک معامله فروش انجام داده‌اید، اما آن را در دفاتر قانونی و اظهارنامه ارزش افزوده خود ثبت نمی‌کنید تا مالیات و عوارض آن را نپردازید.
- مثال: یک شرکت تولیدی، بخشی از محصولات خود را بدون صدور فاکتور رسمی به فروش می‌رساند و وجه آن را نقدی دریافت می‌کند. این درآمد در هیچ‌کجا ثبت نمی‌شود و طبیعتاً مالیات بر ارزش افزوده آن نیز محاسبه و پرداخت نمی‌گردد.
۲. بیش‌اظهاری مالیات و عوارض خرید
این تخلف یعنی شما در اظهارنامه، اعتبار مالیاتی (مالیات پرداختی بابت خریدها) را بیشتر از مقدار واقعی اعلام می‌کنید. هدف از این کار، کاهش مالیات پرداختی یا افزایش مبلغ استرداد است.
- مثال: فرض کنید یک شرکت در یک دوره مالیاتی، ۱۰ میلیون تومان بابت خرید مواد اولیه، مالیات بر ارزش افزوده پرداخت کرده است. اما در اظهارنامه، این مبلغ را ۱۵ میلیون تومان اعلام می‌کند تا ۵ میلیون تومان اعتبار غیرواقعی برای خود ایجاد کند.
۳. کم‌اظهاری مالیات و عوارض فروش
این مورد نقطه مقابل تخلف قبلی است. یعنی شما مبلغ فروش خود را کمتر از میزان واقعی نشان می‌دهید تا مالیات کمتری بپردازید.
- مثال: یک فروشگاه، کالایی را به قیمت ۱۰۰ میلیون تومان می‌فروشد اما در فاکتور رسمی، قیمت آن را ۷۰ میلیون تومان ثبت می‌کند تا مالیات بر ارزش افزوده کمتری برای این معامله محاسبه شود.
۴. ثبت معامله خود به نام غیر یا معامله غیر به نام خود
این یکی از روش‌های پیچیده‌تر فرار مالیاتی است که به «فاکتور فروشی» یا استفاده از شرکت‌های کاغذی مشهور است.
- ثبت معامله خود به نام غیر: شما کالایی را می‌فروشید، اما فاکتور آن را به نام یک شرکت دیگر (که شاید حتی صوری باشد) صادر می‌کنید تا درآمد از دفاتر شما خارج شود.
- ثبت معامله غیر به نام خود: شما برای ایجاد اعتبار مالیاتی غیرواقعی، فاکتور خریدی را که مربوط به معامله شخص دیگری است، به نام شرکت خود ثبت می‌کنید.
۵. استناد به اسناد صوری
این تخلف یعنی استفاده از فاکتورها و اسنادی که هیچ معامله واقعی پشت آن‌ها نیست. این فاکتورها صرفاً برای ایجاد هزینه یا اعتبار مالیاتی جعلی صادر می‌شوند. آیا تا به حال با پیشنهاد خرید فاکتور رسمی مواجه شده‌اید؟ این دقیقاً مصداق بارز همین تخلف است.
جدول زیر به شما کمک می‌کند تا این تخلفات را بهتر درک و مقایسه کنید
| نوع تخلف | تعریف ساده | هدف متخلف | مثال عملی |
|---|---|---|---|
| کتمان معامله | عدم ثبت فروش انجام شده | فرار از پرداخت مالیات فروش | فروش کالا بدون صدور فاکتور |
| بیش‌اظهاری خرید | اعلام اعتبار مالیاتی بیشتر از واقعیت | کاهش مالیات ابرازی یا افزایش استرداد | ثبت ۱۰ میلیون خرید به عنوان ۱۵ میلیون |
| کم‌اظهاری فروش | اعلام مبلغ فروش کمتر از واقعیت | پرداخت مالیات کمتر | فروش ۱۰۰ میلیونی با فاکتور ۷۰ میلیونی |
| معاملات به نام غیر | استفاده از هویت دیگران برای ثبت معامله | پنهان کردن درآمد یا ایجاد اعتبار جعلی | صدور فاکتور فروش به نام یک شرکت صوری |
| اسناد صوری | استفاده از فاکتورهای جعلی و غیرواقعی | ساخت هزینه و اعتبار مالیاتی غیرواقعی | خرید فاکتور رسمی بدون انجام معامله |
جرائم بند «ب» و تحلیل عمیق آن
حالا که با مصادیق تخلف آشنا شدیم، به بخش هیجان‌انگیز ماجرا می‌رسیم: جریمه! قانون‌گذار برای این تخلفات چه مجازاتی در نظر گرفته است؟
جریمه:دو برابر مالیات و عوارض پرداخت‌نشده… و در صورت تکرار تخلف قبل از دو سال، سه برابر مالیات پرداخت‌نشده.
تحلیل عمیق جریمه:
این جریمه از نوع غیرقابل بخشش است. این یعنی برخلاف برخی جرائم دیگر که ممکن است تحت شرایطی مشمول بخشودگی شوند، جریمه بند «ب» ماده ۳۶ به هیچ عنوان بخشوده نخواهد شد. بیایید با یک مثال عددی، سنگینی این جریمه را حس کنیم:
فرض کنید شرکتی با کتمان معامله، از پرداخت ۲۰۰ میلیون تومان مالیات و عوارض فرار کرده است. سازمان امور مالیاتی پس از رسیدگی، این تخلف را کشف می‌کند. حالا محاسبات چگونه خواهد بود؟
- اصل مالیات: شرکت باید اصل مالیات پرداخت‌نشده یعنی ۲۰۰ میلیون تومان را بپردازد.
- جریمه بند «ب»: دو برابر مالیات پرداخت‌نشده به عنوان جریمه در نظر گرفته می‌شود.
- مجموع پرداختی: شرکت متخلف باید در مجموع ۶۰۰ میلیون تومان (۲۰۰ میلیون اصل + ۴۰۰ میلیون جریمه) به سازمان امور مالیاتی پرداخت کند!
و اما نکته چالش‌برانگیز: اگر همین شرکت، ظرف دو سال آینده مجدداً مرتکب یکی از تخلفات این بند شود، جریمه به سه برابر افزایش می‌یابد. یعنی برای فرار از ۲۰۰ میلیون تومان مالیات، باید ۶۰۰ میلیون تومان جریمه (علاوه بر اصل مالیات) بپردازد!
چگونه از افتادن در دام بند «ب» ماده ۳۶ جلوگیری کنیم؟
پیشگیری همیشه بهتر از درمان است، خصوصاً وقتی درمان ۶۰۰ میلیون تومان هزینه داشته باشد! رعایت نکات زیر می‌تواند کسب‌وکار شما را در برابر این جرائم بیمه کند.
- ثبت دقیق و شفاف تمام معاملات: هر فروش یا خریدی، هرچقدر هم کوچک، باید با صدور فاکتور معتبر و ثبت در دفاتر قانونی همراه باشد.
- استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری معتبر: این نرم‌افزارها به شما کمک می‌کنند تا محاسبات مالیات بر ارزش افزوده را با دقت بالا انجام دهید و از خطاهای انسانی جلوگیری کنید.
- اعتبارسنجی طرف‌های معامله: قبل از انجام معامله با یک شرکت جدید، از طریق سامانه سازمان امور مالیاتی، اعتبار و وضعیت ثبت‌نام آن در نظام ارزش افزوده را بررسی کنید تا ناخواسته درگیر معاملات با شرکت‌های صوری نشوید.
- عدم استفاده از فاکتورهای مشکوک: هرگز و تحت هیچ شرایطی پیشنهاد خرید فاکتور یا ثبت معاملات غیرواقعی را نپذیرید. این کار مصداق بارز «استناد به اسناد صوری» است.
- مشاوره با متخصصان مالیاتی: بهترین راه برای اطمینان از عملکرد صحیح، استفاده از خدمات مشاوره مالیاتی است. یک مشاور خبره می‌تواند اسناد شما را بررسی کرده و ریسک‌های احتمالی را قبل از وقوع شناسایی کند.
نتیجه‌گیری
بند «ب» ماده ۳۶ قانون مالیات بر ارزش افزوده یک هشدار جدی برای تمام فعالان اقتصادی است. این ماده به ما یادآوری می‌کند که دوران پنهان‌کاری و استفاده از راه‌های میان‌بر برای فرار از مالیات به سر آمده است. جرائم سنگین و غیرقابل بخشش این بند، به وضوح نشان می‌دهد که هزینه عدم شفافیت بسیار بیشتر از هزینه پرداخت صحیح و به‌موقع مالیات است.
چیزی که اغلب نادیده گرفته می‌شود این است که رعایت قوانین مالیاتی فقط یک الزام قانونی نیست، بلکه یک استراتژی هوشمندانه برای حفظ اعتبار و پایداری کسب‌وکار است. یک شرکت با سوابق مالی شفاف، نه‌تنها از جرائم در امان است، بلکه در دریافت تسهیلات بانکی، جذب سرمایه‌گذار و همکاری با شرکت‌های بزرگ نیز موفق‌تر عمل خواهد کرد.
جهت درخواست مشاوره و دریافت برآورد دقیق زمان و هزینه، ترجیحاً از طریق واتساپ شماره ۰۷۶۰۲۴۱-۰۹۱۲ در ارتباط باشید. در صورت نیاز، می‌توانید از ساعت ۹ صبح تا ۱۸ عصر با شماره ثابت ۷۷۶۵۳۷۹۴-۰۲۱ تماس بگیرید و از راهنمایی کارشناسان حرفه‌ای و با تجربه ما بهره‌مند شوید.
سؤالات متداول
۱. آیا جریمه بند «ب» ماده ۳۶ قابل بخشش است؟
- خیر. بر اساس قوانین فعلی، این جریمه یکی از جرائم غیرقابل بخشش (بخشودگی) در نظام مالیاتی کشور محسوب می‌شود.
۲. اگر تخلف سهواً رخ داده باشد، باز هم جریمه اعمال می‌شود؟
- بله. قانون‌گذار عمدی یا سهوی بودن تخلف را ملاک قرار نمی‌دهد. صرف وقوع هر یک از مصادیق ذکر شده در بند «ب» (مانند کم‌اظهاری یا کتمان) برای اعمال جریمه کافی است.
۳. تفاوت جریمه بند «ب» ماده ۳۶ با جریمه عدم تسلیم اظهارنامه (بند الف) چیست؟
- جریمه بند «الف» مربوط به عدم ارسال اظهارنامه در موعد مقرر است. اما جریمه بند «ب» مربوط به محتوای نادرست و متقلبانه اظهارنامه ارسالی یا کتمان کلی معاملات است که به مراتب سنگین‌تر می‌باشد.
۴. با راه‌اندازی سامانه مؤدیان، آیا اهمیت این بند کمتر شده است؟
- برعکس! با راه‌اندازی سامانه مؤدیان و شفافیت بالای ایجاد شده، کشف تخلفات موضوع بند «ب» بسیار ساده‌تر و سریع‌تر شده است. هرگونه مغایرت بین صورتحساب‌های الکترونیکی صادر شده و اظهارات مؤدی به راحتی قابل ردیابی خواهد بود.
جرائم بند ب ماده 36 قابل بخشش هست و در قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب 1400 از غیر قابل بخشش بودن آن صحبتی نشده است. در اداره های مالیات هم به آن بخشودگی اعمال می کنن.
سلام ممنون از توجه و نکته بینی شما
در قانون بصورت دقیق و شفاف در این باره صحبت نکرده است
چنانچه کارمند ارگان های مربوطه یا کارشناس مالی هستین خوشحال میشیم باهاتون همکاری داشته باشیم